Warszawa - forty Cytadeli Warszawskiej

W ramach pierwszej zasadniczej przebudowy Cytadeli otoczono ją systemem fortów. Według planów zatwierdzonych przez cara Mikołaja I w grudniu 1848 i maju 1849, powstało sześć dzieł wysuniętych przed Cytadelę. Do naszych czasów zachowały się trzy z nich oraz fort Śliwickiego.

Warszawa forty cytadeli

Nieistniejący już Fort Pawła powstał w 1854 roku przed Wrotami Konstantynowskimi Cytadeli (Brama żoliborska). Wypełniał przestrzeń pomiędzy fortem Aleksieja a fortem Gieorgija.

Podobnie jak fort Gieorgija został wybudowany jako wał z fosą w kształcie lunety (dzieło o dwóch czołach i dwóch barkach z otwartą szyją). Prawdopodobnie była ona podobna do dzieł, które powstały wokół dwóch baszt artyleryjskich (forty: Aleksieja i Siergieja) 10 lat później. W części barkowej ziemna skarpa została wyposażona w mur Carnota. Natomiast część czołowa posiadała ceglaną przeciwskarpę z galerią strzelecką (i systemem chodników minerskich). Po środku czoła wzniesiono kojec skarpowy. Zarówno kojec jak i przeciwskarpa zostały połączone poternami z wnętrzem fortu. Chodniki prowadzące do dwóch końców przeciwskarpy nie były schowane pod fosą lecz przecinały ją łącząc się bokami z murem Carnota. Wejścia do potern znajdowały się w kazamatach wybudownych pod całym wałem czołowym. Znajdowały się tu też schrony artyleryjskie z podręczną prochownią.

Fort Pawła, podobnie jak inne obiekty Cytadeli, nie podlegał rozkazowi o likwidacji twierdzy z 1909 roku. W czasie działań wojennych nie ucierpiał znacząco więc dotrwał do okresu międzywojennego w bardzo dobrym stanie.

Fort Pawła (Mierosławskiego) na starych zdjęciach.
fot.1 Niemieckie zdjęcie lotnicze z 1915 roku.
fot.2 Polska zdjęcie lotnicze z 1935 roku, źródło: mapa.um.warszawa.pl
fot.3 Rosyjskie zdjęcie lotnicze z 1945 roku, źródło: mapa.um.warszawa.pl

W 1921 roku rosyjski obiekt został przemianowany na fort gen. Ludwika Mierosławskiego, działacza patriotycznego i dowódcy wojskowego. W 1935 roku obiekt jeszcze istniał jednak wkrótce został rozebrany. Był przeszkodą w budowie osiedli mieszkaniowych na Żoliborzu.

Fort znajdował się po zachodniej stronie obecnej ul. Mickiewicza, w pobliżu skrzyżowania z ulicą Gen. Józefa Zajączka. Obecnie w tym miejscu znajduje się Zespół Szkół Elektronicznych i Licealnych przy ul. Gen. Zajączka 7. Jeszcze podczas budowy budynku szkoły natrafiano na pozostałości tuneli fortu. Także późniejsza budowa metra w czasach PRL-u napotkała trudności z tego powodu. Obecnie linia metra przecina centralnie dawne tereny fortu.

Fort Pawła (Mierosławskiego) na starych planach i mapach.
fot.1 Fragment współczesnego planu Cytadeli, wg. stanu na rok 1871.
fot.2 Fragment niemieckiej mapy z 1914 roku w skali 1:25 000
fot.3 Fragment polskiej mapy WIG z okresu międzywojennego.


Mapa fortyfikacji

mapa fortyfikacji

Źródła / bibliografia

Strona tworzona jest w oparciu o źródła umieszczone tutaj:
źródła i bibliografia.