Warszawa - forty Cytadeli Warszawskiej

W ramach pierwszej zasadniczej przebudowy Cytadeli otoczono ją systemem fortów. Według planów zatwierdzonych przez cara Mikołaja I w grudniu 1848 i maju 1849, powstało sześć dzieł wysuniętych przed Cytadelę. Do naszych czasów zachowały się trzy z nich oraz fort Śliwickiego.

Warszawa forty cytadeli

W ramach pierwszej zasadniczej przebudowy Cytadeli otoczono ją systemem fortów. Według planów zatwierdzonych przez cara Mikołaja I w grudniu 1848 i maju 1849, powstało sześć dzieł wysuniętych przed Cytadelę. Przed pierwszym bastionem, na południe od Cytadeli w stronę Nowego Miasta powstał fort Władimira (było to dzieło najbliższe Wiśle).

Fort został wybudowany w latach 1851-53 jako ceglana baszta Montalemberta, podobnie jak forty Aleksieja i Siergieja. Dwukondygnacyjne dzieło miało narys niepełnego okręgu z wejściem w szyi. Zostało otoczone fosą z galerią strzelecką w ceglanej przeciwskarpie. Rolę skarpy pełniła dolna kondygnacja baszty, z której poprowadzono w poprzek fosy dwa chodniki łączące ją z przeciwskarpą. Strop baszty został przykryty ziemnym nasypem. Wejście miało most zwodzony. Od strony południowej i zachodniej fort otoczono ziemnym stokiem z fosą.

W latach 1864-1874 trzy baszty artyleryjskie wokół Cytadeli zostały gruntownie zmodernizowane. W najmniejszym stopniu dotyczyło to fortu Władimira. Została do niego dobudowana ziemno-ceglana bateria zamykająca przestrzeń pomiędzy fortem a Wisłą. Posiadała ona dwa schrony artyleryjskie i działobitnię do ostrzału wzdłuż Wisły (na południe). Połączona została chodnikiem z wnętrzem fortu.

W okresie powstania styczniowego w forcie zlokalizowano przejściowe więzienie. To właśnie na stokach tego fortu 5 sierpnia 1864 roku został stracony Romuald Traugutt. W tym miejscu zostało straconych i pogrzebanych wielu innych więźniów politycznych.

W 1895 roku fort został przezbrojony oraz powstały dodatkowe pomieszczenia wykorzystywane jako więzienie. Fort zaczął służyć także jako archiwum sztabu Warszawskiego Okręgu Wojskowego.

Fort Władimira, podobnie jak inne obiekty Cytadeli, nie podlegał rozkazowi o likwidacji twierdzy z 1909 roku. W czasie działań wojennych nie ucierpiał znacząco więc dotrwał do okresu międzywojennego w bardzo dobrym stanie, ale w 1919 roku wybuchł w nim pożar.

Fort Władimira (Legionów) na starych zdjęciach.
fot.1 Niemieckie zdjęcie lotnicze z 1915 roku, fort po lewej stronie na skraju zdjęcia.
fot.2-3 Niemiecka pocztówka z 1915 roku.
fot.4 Zdjęcie lotnicze z 1935 roku, źródło: mapa.um.warszawa.pl
fot.5-7 Niemieckie zdjęcia z lipca 1944 roku, źródło: Bildarchiv Foto Marburg
fot.8 Rosyjskie zdjęcie lotnicze z 1945 roku, źródło: mapa.um.warszawa.pl

Fort Władimira (Legionów), zdjęcia z roku 2002.

W 1921 roku obiekt przemianowany został na fort Legionów (Piłsudskiego). W okresie międzywojennym wokół fortu powstał Park Traugutta. Zniwelowane zostały wszelkie dzieła ziemne, pozostała tylko baszta oraz odkopano fragment fosy. Zasypane zostały chodniki kontrminowe. W forcie mieściło się Centralne Archiwum Wojskowe.

W końcu lat 90-tych XX wieku fort został wykupiony z Agencji Mienia Wojskowego przez rodzeństwo znanych warszawskich restauratorów - rodzinę Kręglickich. Obecnie jest wyremontowany i organizowane są na jego terenie imprezy plenerowe. Funkcjonuje jako Forteca ale dodatkowo organizowany jest tutaj regularnie targ żywności.

Od wielu lat pracami nad przywracaniem świetności podziemi fortu, zajmuje się Zbigniew Rekuć. Teren obiektu jest zamknięty jednak można go zwiedzić po wcześniejszym umówieniu się. Zainteresowanych wejściem na teren fortu proszę o kontakt z panem Zbigniewem Rekuciem, który jest specjalistą znającym gruntownie tematykę pozostałych fortów Cytadeli oraz biorącym udział w pracach na tych fortach.

Fort Władimira (Legionów) na starych planach i mapach.
fot.1 Fragment starego rosyjskiego planu Cytadeli, wg. stanu na połowę XIX wieku.
fot.2 Fragment współczesnego planu Cytadeli, wg. stanu na rok 1871.
fot.3 Fragment niemieckiej mapy z 1914 roku w skali 1:25 000
fot.4 Mapa geodezyjna z 1936 roku, źródło: mapa.um.warszawa.pl
fot.5 Fragment polskiej mapy WIG z okresu międzywojennego.


Mapa fortyfikacji

mapa fortyfikacji

Źródła / bibliografia

Strona tworzona jest w oparciu o źródła umieszczone tutaj:
źródła i bibliografia.