Twierdza Modlin to jedno z najważniejszych strategicznie miejsc w Polsce, położone u zbiegu Wisły, Narwi i Bugu. Jej militarne znaczenie dostrzegano już w średniowieczu. W czasach nowożytnych, podczas potopu szwedzkiego w 1655 roku, Mazowsze zorganizowało tu obóz pospolitego ruszenia. W czasach stanisławowskich zauważono potrzebę umocnienia tego obszaru, lecz budowy nie podjęto. Decydujący etap rozwoju nastąpił w epoce napoleońskiej.

Twierdza Modlin to jedno z najważniejszych strategicznie miejsc w Polsce, położone u zbiegu Wisły, Narwi i Bugu. Jej militarne znaczenie dostrzegano już w średniowieczu. W XI wieku, za panowania dynastii Piastów, w pobliskim Zakroczymiu powstał warowny gród mający strzec tego ważnego obszaru.

W czasach nowożytnych, podczas potopu szwedzkiego w 1655 roku, Mazowsze zorganizowało tu obóz pospolitego ruszenia. Utworzono oszańcowane stanowiska artyleryjskie oraz fosę, które miały chronić przeprawy przez Wisłę i Narew (czasami nazywaną w tym miejscu Bugonarwią). Przez dziesięć dni polskie oddziały skutecznie blokowały przeprawę wojsk szwedzkich pod Nowym Dworem. Po odwrocie Polaków Szwedzi zbudowali w tym miejscu własny ufortyfikowany obóz – tzw. Bugskansen.

W czasie wielkiej wojny północnej miejsce to zostało dodatkowo ufortyfikowane przez wojska saskie pod dowództwem feldmarszałka Adama von Steinaua. W czasach stanisławowskich zauważono potrzebę umocnienia tego obszaru, lecz mimo opracowania w 1794 roku planów twierdzy „Zakroczym” przez rosyjskiego generała Pietra Suchtelena, budowy nie podjęto.

Decydujący etap rozwoju nastąpił w epoce napoleońskiej. 1 grudnia 1806 roku Napoleon Bonaparte wydał rozkaz budowy twierdz w Modlinie, Wyszogrodzie, Serocku i Pradze (obecnie Warszawa). Początkowo Modlin miał pełnić funkcję magazynu żywności. Jednak gen. François de Chasseloup-Laubat – naczelny inżynier „Wielkiej Armii” – wskazał lepszą lokalizację na prawym brzegu Narwi. W 1807 roku rozpoczęto budowę, a w 1810 roku przekształcono planowaną bazę zaopatrzeniową w obóz warowny. Prace prowadzone były pod kierunkiem francuskiego inżyniera Jean-Baptiste Mallet de Grandville (Jan Chrzciciel de Grandville Malletski).

W 1812 roku, w szczytowym momencie, przy budowie zatrudnionych było nawet 19 tysięcy ludzi – żołnierzy, rzemieślników i chłopów z okolicznych wsi. Powstały bastionowe obwarowania wewnętrzne (są to dzisiejsze wały cytadeli, wokół koszar obronnych), trzy wysunięte korony (z których tylko korona utracka została częściowo zrealizowana) oraz umocnienia na przedmościach kazuńskim, nowodworskim i na Wyspie Szwedzkiej. Fortyfikacje, głównie ziemne z elementami ceglanymi, wzorowano na nowoczesnej francuskiej myśli wojskowej. Do dziś przetrwała m.in. Reduta Napoleońska – działobitnia w koronie utrackiej .

Podczas kampanii 1812 roku twierdza miała wspierać działania wojsk francuskich wraz z fortyfikacjami w Serocku, Pradze i Zamościu. Szybkie postępy ofensywy na Moskwę doprowadziły jednak do wstrzymania budowy w sierpniu 1812 roku. Po klęsce Napoleona i odwrocie „Wielkiej Armii” wznowiono prace zimą, przygotowując Modlin do obrony. 5 lutego 1813 roku rozpoczęło się oblężenie przez 10-tysięczne siły rosyjskie generała Iwana Paskiewicza. Garnizon liczył 5230 żołnierzy, głównie Polaków, ale także Francuzów, Sasów i Wirtemberczyków. Początkowo dowodził nim generał Franciszek Ksawery Kossecki, a później generał Herman Wilhelm Daendels. Twierdza skutecznie blokowała rosyjskie oddziały operujące na tyłach frontu Księstwa Warszawskiego, którego główne siły walczyły pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego w Niemczech.

Pomimo braku odsieczy i klęski Napoleona pod Lipskiem w październiku 1813 roku, obrońcy wytrwali niemal 11 miesięcy. Zmęczeni, przy wysokich stratach (prawie połowa stanu wyjściowego) i bez amunicji, skapitulowali dopiero 1 grudnia 1813 roku (według niektórych źródeł – 25 grudnia). Kapitulację przyjął rosyjski generał Piotr Kleinmichel, który latem zastąpił Paskiewicza.

Długotrwała i zaciekła obrona Modlina była dowodem znaczenia strategicznego tego miejsca i determinacji jego obrońców. Fundamenty twierdzy ukształtowane w epoce napoleońskiej przetrwały w swojej podstawowej koncepcji przez kolejne dekady, stanowiąc o wyjątkowości tej warowni w dziejach Polski.

Z tych najstarszych czasów Twierdzy Modlin przetrwało kilka ceglanych obiektów:

• Działobitnia Napoleona - jedyna wybudowana na terenie twierdzy, piętrowa, kwadratowa działobitnia artyleryjska. Otoczona własną fosą, być może kiedyś z kaponierami w przeciwskarpie.
• Zabudowa WAK - część istniejącej zabudowy obiektu znanego jako WAK (Wojskowa Administracja Koszar) pochodzi z czasów napoleońskich. Później była przebudowana, ale nadal można rozpoznać, które fragmenty pochodzą z najstarszych czasów.
• Brama prowadząca spod wieży czerwonej do elewatora.
• 
  

  Twierdza Modlin na starych mapach.
  Szczególnie istotna jest ostatnia mapa, która przedstawia stan po zakończeniu wszelkich prac fortyfikacyjnych epoki napoleońskiej.

  • 
  • 
  • 
  • 
  • 
  •  

  Twierdza Modlin na starych mapach.
  Szczególnie istotna jest ostatnia mapa, która przedstawia stan po zakończeniu wszelkich prac fortyfikacyjnych epoki napoleońskiej.
  
  fot.1. Obóz wojsk szwedzkich, rok 1656.
  fot.2. Plan Twierdzy Modlin w roku 1806.
  fot.3. Plan Twierdzy Modlin w roku 1807.
  fot.4. Plan Twierdzy Modlin w roku 1810.
  fot.5. Plan Twierdzy Modlin w roku 1822.

  Opracowano na podstawie:

  • Mapster - Mapy archiwalne Polski i Europy Środkowej,
  • Archiwum Główne Akt Dawnych - historyczne mapy,
  • ”Die Eroberung von Nowo Georgiewsk", Franz Bettag, Berlin 1926,
  • "Twierdza Modlin", Ryszard Bochenek, Bellona, Warszawa 2003,
  • Wikipedia.org - Twierdza Modlin,
  • Karty ewidencji zabytków z Zabytek.pl