Warszawa - forty Cytadeli Warszawskiej

W ramach pierwszej zasadniczej przebudowy Cytadeli otoczono ją systemem fortów. Według planów zatwierdzonych przez cara Mikołaja I w grudniu 1848 i maju 1849, powstało sześć dzieł wysuniętych przed Cytadelę. Do naszych czasów zachowały się trzy z nich oraz fort Śliwickiego.

Warszawa forty cytadeli

W latach 1849-50 w ramach przebudowy Cytadeli, po jej północnej stronie, nad Wisłą, wybudowano nieistniejącą już Baterię Nadbrzeżną. Nazywano ją Fortem Norberta. Było to początkowo dzieło zimne, które doczekało się modernizacji budowlami ceglanymi.

Bateria powstała jako dzieło ziemne. W latach 1864-74 doczekała się modernizacji elementami ceglanymi. Strona zachodnia powstała jak typowe czoło ówczesnych fortów wokół cytadeli, czyli fosa z centralnym kojcem skarpowym - dokładnie takim samym jak istniejący jeszcze na forcie Traugutta. Strona północno-wschodnia powstała jako ceglana działobitnia, a służąca do ostrzału na północ i w stronę Wisły. Całość otoczona została suchą fosą a od strony szyjowej murem z pojedynczą bramą

Bateria nie podlegała rozkazowi z 1909 roku o likwidacji twierdzy w Warszawie. Przetrwała więc I Wojnę Światową bez zniszczeń.

Bateria Nadbrzeżna / Fort Rymkiewicza (ros. Fort Norberta) na starych zdjęciach.
fot.1. Niemieckie zdjęcie lotnicze z 1915 roku, bateria na prawym skraju zdjęcia.
fot.2. Zdjęcie lotnicze z 1935 toku, obiekt jeszcze istniał, źródło: mapa.um.warszawa.pl
fot.3. Rosyjskie zdjęcie lotnicze z 1945 roku, widoczne pozostałości umocnień, źródło: mapa.um.warszawa.pl

W okresie międzywojennym w forcie planowano umieścić muzeum wojskowe, roboczo nazywane "muzeum w fosie". Na planach z roku 1926 kazamaty fortu opisane są jako Warsztat Rozbrajania Amunicji i połączone są linią kolejki wąskotorowej z magazynami wewnątrz cytadeli.

W 1921 roku Bateria Nadbrzeżna otrzymała imię gen. Franciszka Rymkiewicza, obrońcy Warszawy z okresu powstania kościuszkowskiego oraz dowódcy II legii we Włoszech. Niestety nie na długo gdyż w latach międzywojennych obiekt został rozebrany przygotowując miejsce na zabudowę mieszkaniową Żoliborza. Bateria istniała jeszcze w 1935 roku - widoczna jest na planie lotniczym Warszawy.

Po II wojnie obszar baterii został do końca oczyszczony i zniwelowany. Na uzyskanym w ten sposób terenie przystąpiono do budowy osiedla "Kępa Potocka". Dzisiaj po baterii nadbrzeżnej nie ma już żadnego śladu.

Bateria Nadbrzeżna / Fort Rymkiewicza (ros. Fort Norberta) na starych planach i mapach.
fot.1. Fragment starego rosyjskiego planu Cytadeli, wg. stanu na połowę XIX wieku.
fot.2. Fragment współczesnego planu Cytadeli, wg. stanu na rok 1871.
fot.3. Fragment niemieckiej mapy z 1914 roku w skali 1:25 000
fot.4. Plan magazynów w cytadeli, połączonych kolejką wąskotorową z fortem, ze zbiorów Centralnego Archiwum Wojskowego
fot.5. Plan muzeum w działobitni fortu oraz warsztatów rozbrajania amunicji w kazamatach, ze zbiorów Centralnego Archiwum Wojskowego
fot.6. Mapa geodezyjna z 1936 roku, źródło: mapa.um.warszawa.pl
fot.7. Fragment polskiej mapy WIG z okresu międzywojennego.


Mapa fortyfikacji

mapa fortyfikacji

Źródła / bibliografia

Strona tworzona jest w oparciu o źródła umieszczone tutaj:
źródła i bibliografia.