Warszawa - zewnętrzny pierścień fortów

W ramach pierwszego etapu budowy fortowej Twierdzy Warszawa powstały umocnienia zewnętrznego pierścienia fortów. W latach 1885-1890 wybudowano 18 dzieł numerowanych od I do XIV a rozmieszczonych w odległości ok. 8km od centrum miasta.

Ten dział wymaga uzupełnienia - chcesz pomóc? Napisz do mnie.

Warszawa zewnętrzny pierścień

Fort VIII Służew powstał w ramach pierwszego, zewnętrznego pierścienia fortów Twierdzy Warszawa. Jego budowę rozpoczęto w 1883 roku, a zakończono w 1889. Fort o powierzchni ok. 26 ha był najbardziej wysuniętym na południe Warszawy obiektem obronnym.

Fort posiadał dwa wały: jeden dla piechoty, drugi dla artylerii. Nie było to zbyt nowoczesne rozwiązanie. Już w ówczesnych latach rezygnowano z tego typu rozwiązań na rzecz budowli jednowałowych. Dwa wały powodowały, że fort był zbyt wysoki i dobrze widzialny przez wroga. W związku z tym, już po dwóch latach od zakończenia budowy fortu, przystąpiono do jego modernizacji. Dwa wały zostały zastąpione jednym. W tych latach zmodernizowano większość fortów twierdzy. Konstrukcje wzmacniano głównie poprzez wylewanie betonu na ceglane stropy. Budowano także dodatkowe magazyny amunicyjne. Fort posiada charakterystyczne dla carskich umocnieni, ceglane koszary, ale tutaj wybudowane w postaci dwóch części połączonych pod kątem.

Na koniec XIX wieku (rok 1900) fort Służew po raz kolejny został przebudowany. Powstały budynki zaplecza, pomieszczenia dla wojska oraz stajnie. Wybudowano także drogi dojazdowe do fortu. Drewniane budynki ozdobione były w charakterystycznym wielkoruskim stylu. Jeden z nich dotrwał do naszych czasów. Niestety, podobnie jak kasyno wojskowe w Legionowie, został rozebrany w 1990 roku. Ceglana kaponiera czołowa została zastąpiona betonową kaponierą przeciwskarpową, do komunikacji powstała poterna pod fosą. Ceglane kaponiery barkowe przebudowano na betonowe. Powstały ziemne umocnienia do obrony szyi fortu razem z tradytorem/kaponierą.

W sierpniu 1897 roku na forcie był car Mikołaja II podczas wizytacji twierdz warszawskiego okręgu wojskowego. Na poniższych zdjęciach widać fragmenty umocnień oraz spotkanie cara z przedstawicielami chłopów.

Sierpień 1897 roku, wizyta cara Mikołaja II i carycy Aleksandry Fiodorowej w twierdzach warszawskiego okręgu wojskowego w tym m.in. na forcie VIII.

Fort miał być zniszczony w ramach akcji likwidacji Twierdzy Warszawa. Rozkaz z 31 stycznia 1909 roku nie został jednak wykonany do końca. W lecie 1913 roku wysadzono jedynie kaponiery w rowie fortecznym. Pozostałe obiektu fortu zostały rozbrojone, ale nie przystąpiono do ich likwidacji.

Od końca II wojny światowej do 1990 roku teren fortu należał do Wojska Polskiego. Na dziedzińcu fortu, między koszarami a wałem powstały też budynki mieszkalne dla wyższej kadry wojskowej. Bardzo agresywna dla zabytku budowa powstała z naruszeniem ówczesnych przepisów. Podczas budowy domów wyrównano ostatnie ślady pochylni i stanowisk strzeleckich wewnątrz fortu. Budynki powstały w miejscu starych czterech stajni. Esplanada fortu jest zajęta przed ogródki działkowe.

Współcześnie zachowany jest wał fortu wraz z rowem fortecznym oraz koszary szyjowe. Ciekawie prezentują się ceglane gzymsy kazamat koszar. Podziwiać można także pozostałości po kaponierach. Obiekt objęty jest ochroną Konserwatora Zabytków. Znajduje się w samym sercu Służewia i Ursynowa, pomiędzy ulicami: Nowoursynowską, Chłapowskiego, Rosoła i Doliną Służewiecką.

Obecnie na terenie zapola fortu firma Turret Development buduje osiedle mieszkaniowe Fort Służew nawiązujące wystrojem do zabytkowych umocnień. Koszary fortu są remontowane, pozostały teren fortu także jest rewitalizowany. Deweloper ma w planach wykorzystanie pozostałości dzieła ziemnego w szyi fortu i wybudowanie nowego "tradytora" nawiązującego formą do dawnej budowli.

Fort VIII Służew, materiały Turret Development z budowy osiedla, rok 2018. Na ostatnich zdjęciach wizualizacja z widocznym nowym "tradytorem" nawiązującym formą do historycznej budowli.

Fort VIII Służew na starych mapach.
fot.1 Niemiecka mapa z 1911 roku "Karte des Westlichen Russlands" w skali 1:100 000, oparta na mapach rosyjskich dwuwiorstówkach (Nowaja Topograficzeskaja Karta Zapadnoj Rossji).
fot.2 Polska mapa 1931 roku WIG (Wojskowy Instytut Geograficzny) w skali 1:25 000
fot.3 Archiwalne zdjęcie lotnicze z 1945 roku, wykonane przez radzieckie lotnictwo a dostępne aktualnie na Google Earth.
fot.4 Fort na zdjęciach LIDAR ze strony Geoportal.gov.pl