Twierdza Zegrze

Na początku lat 80-tych XIX wieku zaprojektowano fortyfikacje dla Zegrza w postaci dwóch ceglanych fortów projektu Bujnickiego. Jednakże ze względów finansowych nie rozpoczęto żadnych prac budowlanych. W późniejszych latach pozwoliło to na wybudowanie o wiele ciekawszych i nowocześniejszych umocnień.

Zegrze

Białobrzegi to miejscowość położona ok. 3km na zachód od Beniaminowa i 3km na wschód od Zegrza (w linii prostej). Na początku XX wieku powstał tutaj kompleks budynków koszarowych dla rosyjskich żołnierzy.

W Beniaminowie, położonym na linii Warszawa-Zegrze (6km od Zegrza), w 1904 roku zakończono podstawowe prace budowlane przy powstającym forcie. Uzyskał on wtedy zdolności bojowe, jednak dalsze prace były prowadzone na nim przez kolejnych pięć lat. Razem z czterema innymi fortami miał on bronić dostępu do Warszawskiego Rejonu Fortecznego od wschodu. 


Ważną częścią powstającego fortu miały być koszary w Białobrzegach. Na ich potrzeby wyznaczony został zalesiony teren o powierzchni ok. 18 ha. Ziemia pod koszary była wykupywana od polskich właścicieli folwarku Białobrzegi i dóbr Nieporęt.

Budowę koszar rozpoczęto w drugiej połowie 1907 roku. W ciągu roku powstał kompleks kilkunastu charakterystycznych ceglanych koszarowców. Część usytuowano bezpośrednio przy drodze Beniaminów-Zegrze. Trochę dalej wyznaczono plac ćwiczeń i wybudowano obok następne budynki parterowe. Obiekty wyróżniają się bogatymi ceglanymi dekoracjami. Koszary pokryto spadzistymi dachami z niewielkimi, półkolistymi okienkami, charakterystycznymi dla carskiego budownictwa garnizonowego. Dwa identyczne budynki z 1898 roku znajdują się w Legionowie przy ul. Zegrzyńskiej (po obu stronach wiaduktu).

Koszary oddano do użytku w 1908 roku. Przeznaczone zostały dla oddziałów 2 Zegrzyńskiego Pułku Piechoty Fortecznej. Jednostka ta była częścią garnizonu fortu w Beniaminowie.

W 1909 roku nowy Minister Wojny, gen. Suchomlinow, postanowił zreorganizować armię a także zasady obrony Rosji. W związku z potrzebą ogromnych nakładów finansowych (których Rosja nie posiadała) na modernizację twierdz, postanowiono zlikwidować znaczą część fortyfikacji w Królestwie Polskim (w tym umocnienia w Zegrzu). Postanowiono także zlikwidować oddziały piechoty fortecznej.

W 1910 roku rozwiązano 2 Zegrzyński Pułk Piechoty Fortecznej. W koszarach zakwaterowano jedną z baterii 2 Brygady Artylerii. Trzy lata później rozbrojony został fort w Beniaminowie. Na szczęście zabrakło czasu i pieniędzy na jego wysadzenie.

W czasie I Wojny Światowej Zegrze zostało prowizorycznie przystosowane do obrony. 6 sierpnia 1915 roku wojska niemieckie ostrzelały Umodnienie Duże. W nocy rosyjska załoga twierdzy opuściła stanowiska. Następnego dnia Zegrze zostało zajęte przez oddziały niemieckie. 8 sierpnia zajęte zostały koszary w Białobrzegach i fort w Beniaminowie.

Koszary, zajęte przez Niemców bez walki, zostały włączone do linii obronnej "Bruckenkopf Warschau", biegnącej po linii Warszawa-Zegrze. Teren ten był dobrze przygotowany do obrony. Niemcy dodatkowo wybudowali w 1916 roku wzdłuż drogi fortecznej z Zegrza do Białobrzegów linię kolejki wąskotorowej.

W roku 1917 w koszarach w zostało internowanych ok. stu oficerów I i III Brygady Legionów Polskich. Byli to żołnierze którzy odmówili 22 lipca tego roku złożenia przysięgi na wierność cesarzowi niemieckiemu (tzw. kryzys przysięgowy). Na potrzeby obozu przeznaczono 11 budynków dawnych carskich koszar położonych z rzadkim sosnowym lesie. Siedem budynków oddano w użytkowanie oficerom, dalsze cztery zajęte zostały przez szeregowych. Oficerowie zostali zwolnieni z obozu częściowo w lutym i ostatecznie w październiku 1918 roku.

Podczas II Wojny Światowej w Białobrzegach ponownie ulokowano obóz jeniecki. Od sierpnia 1941 do lipca 1944 roku przebywało tu ponad 30 tys. jeńców radzieckich. Połowa z tych żołnierzy została tutaj zamordowana.

W okresie międzywojennym w białobrzeskich koszarach stacjonował 2 Batalion Radiotelegraficzny. Obecnie stacjonuje tu 9 batalion dowodzenia. Koszarowce usytuowane przy drodze Zegrze-Beniaminów przeznaczono na cywilne mieszkania. Zostały one otynkowane i podobnie jak koszary w Zegrzu posiadają nadbudowane piętro.

Na zdjęciach polscy oficerowie w 1917 roku w obozie na terenie koszar w Białobrzegach


Mapa fortyfikacji

mapa fortyfikacji

Źródła / bibliografia

Strona tworzona jest w oparciu o źródła umieszczone tutaj:
źródła i bibliografia.