3 sierpnia 1915 roku wydany został rozkaz o opuszczeniu Warszawy przez wojska rosyjskie. Wszystkie ważne elementy twierdzy oraz mosty zostały wysadzone w powietrze. Garnizon rosyjski raz na zawsze opuścił stolicę Nadwiślańskiego Kraju.

Opuszczenie Warszawy przez Rosjan stało się wybawieniem dla Warszawy jako miasta. Od momentu wybudowania Cytadela skutecznie hamowała rozwój Warszawy na północ. Na terenie jej esplanady nie można było stawiać żadnych murowanych zabudowań, teraz to się skończyło. Tak samo pierścień fortów wokół miasta ograniczał możliwość jego rozbudowy. Jeszcze podczas I wojny światowej władze niemieckie wydawały zezwolenia na zabudowę terenów dotychczas zajętych przez międzypola i esplanady fortów.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości obiekty dawnej twierdzy stały się własności skarbu państwa. Zniszczone praskie forty zostały do końca rozebrane, chociaż część ich śladów przetrwała do czasów powojennych. Cześć fortów przejęło w dzierżawę przedsiębiorstwo hodowlano-warzywne "Agril" a część wojsko. Na części pofortecznych działek powstały mieszkania dla oficerów.

Cytadela Warszawska została przekazana w ręce Wojska Polskiego. Ulokowano tutaj Dowództwo Okręgu Korpusu nr 1 oraz 21 pułk piechoty im. Dzieci Warszawy i 30 pułk Strzelców Kaniowskich. Pobliskie forty pełniły różne role, głównie jako archiwa i magazyny.

W latach międzywojennych wokół Cytadeli powstała nowa dzielnica mieszkalna, w dużej części dla kadry wojskowej. Teren fortu Siergieja został wykorzystany jako park im. Stefana Żeromskiego, a na terenie fortu Aleksieja urządzono park im. Romualda Traugutta.

W 1939 roku Cytadela był stała broniona przez oddziały płk. Jana Hyca. W trakcie niemieckiej okupacji stacjonowały tutaj oddziały niemieckiej piechoty a także jednostki SS. W czasie Powstania Warszawskiego Cytadela była silnie obsadzona niemieckimi wojskami i skutecznie rozdzielała oddziały powstańców. Batalion "Żaglowiec" bezskutecznie próbował opanować teren Cytadeli i pobliskich fortów.

W 1945 roku, podczas walk wyzwoleńczych, Cytadela została znacznie zniszczona. Mocno uszkodzone zostały koszary oraz stary kościół. Po II wojnie koszary można było wyremontować, ale zostały jednak rozebrane/

Po II wojnie światowej istniejące umocnienia dawnej twierdzy zajęło Wojsko Polskie. Część terenów posiada aż do dzisiaj, ale większość została wyprzedana bądź jeszcze w okresie PRL przekazana innym firmom i instytucjom. Niejednokrotnie są to teraz bardzo atrakcyjne tereny budowlane. Pozostaje tylko kwestia jak sensownie zagospodarować te XIX-wieczne zabytki.

Cytadela Warszawska po prawie dwóch wiekach funkcjonowania jako obiekt czysto wojskowy doczekała się nowej wizji – stanie się Cytadelą Muzeów.

Opracowano głównie na podstawie artykułu "Cytadela Warszawska - prawdy i fikcje" Wiesław Leszek Ząbek a także innych materiałów wyszczególnionych w bibliografii.