Fort Beniaminów

Fort w Beniaminowie został wybudowany przez Rosjan na przełomie XIX i XX wieku, jako fort łączący Twierdzę Zegrze z Twierdzą Warszawa. Prace budowlane najprawdopodobniej rozpoczęto w 1904 roku. Projektantem fortu, jak też i fortu Dębe, był gen. Wieliczko.

W 1904 roku fort uzyskał zdolności bojowe. Dalsze prace trwały do czasu wybuchu wojny rosyjsko-japońskiej. W wyniku reformy z 1909 roku zaprzestano dalszych prac budowalnych i obiekt nigdy nie został ukończony.

Fort Beniaminów położony jest na linii Warszawa-Zegrze (6km od Zegrza). Miał bronić tej linii razem z czterema innymi fortami. Dwa z nich: Wawer i Kawęczyn, zostały wzniesione w latach 1892-1893 w ramach Twierdzy Warszawa. Natomiast pozostałe dwa forty w Pustelnikach i Maciołkach nigdy nie doczekały się realizacji. Ich budowę zaprzestano na oczyszczeniu przedpola i przygotowaniu dróg fortecznych. W 1909 roku podjęto decyzję o likwidacji Twierdzy Warszawa. Na początku zlikwidowano umocnienia po praskiej stronie Wisły (m.in. forty: Kawęczyn i Wawer). Fort w Beniaminowie w 1913 roku został rozbrojony, ale nie został wysadzony w powietrze. Nie dokończono także jego budowy.

3 sierpnia 1915 roku, podczas I wojny światowej, zapadała decyzja o opuszczeniu Twierdzy Warszawa. Wszystkie istotne elementy twierdzy zostały wysadzone w powietrze. Garnizon Rosyjski oddał Warszawę bez jednego wystrzału. Fort w Beniaminowie został oddany w ręce wojsk niemieckich 10 sierpnia. Prawdopodobnie wtedy powstały największe zniszczenia fortu - wysadzone zostały wszystkie kaponiery i tradytory, a także dwie poterny pod wałem.

Fort automatycznie został włączony do linii obronnej "Bruckenkopf Warschau", biegnącej po linii Warszawa-Zegrze. Niemcy dostali w swoje ręce teren doskonale przygotowany do obrony przez rosyjskich inżynierów. W roku 1917 w pobliskich koszarach wybudowanych na potrzeby fortu (obecnie Białobrzegi) byli internowani oficerowie Legionów Polskich, którzy z odmówili złożenia przysięgi na wierność cesarzowi niemieckiemu. Wśród internowanych znajdował się także późniejszy dowódca Armii Krajowej Stefan Grot-Rowecki.

W czasie wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku fort był obsadzony przez polskie legiony. Okoliczne tereny stanowiły przedpole Warszawy. 14 sierpnia wojska rosyjskie dotarły do okolicznych wsi i próbowały bezskutecznie zająć fort. W trakcie ciężkich walk zginęło 10 polskich żołnierzy, ale atak został odparty. Polacy wzięli do niewoli prawie 30 rosyjskich jeńców.

W trakcie II wojny światowej Niemcy ponownie zajęli fort i umocnili linię Warszawa-Zegrze. W Beniaminowie powstał obóz dla jeńców radzieckich: Stalag 368. Podczas wyzwalania Polski fort Beniaminów został zbombardowany przez Rosyjski samolot, ale nieznane są poczynione przez ten nalot zniszczenia.

Do naszych czasów zachowała się tylko jedna poterna po wałem, są dostępne całe koszary ale bez kaponiery szyjowej, dostępna jest także bardzo szeroka, centralna poterna z koszar na wał oraz kilka schronów na wałach.

Ziemno-betonowy fort wybudowano na planie nieregularnego pięcioboku, w podstawie zbliżonego do prostokąta. Jest to standardowy projekt inż. Wieliczki dostosowany do warunków terenowych. Szyja jest oparta w kierunku zachodnim, natomiast cały fort kieruje się w stronę północno-wschodnią.

Obiekt posiadał jeden wał dla artylerii i dla piechoty. Jest on aktualnie trochę zniszczony w kilku miejscach. Koszary, wybudowane w szyi fortu, były bronione przez kaponierę szyjową. Kaponiera ta niestety została zniszczona, jak też część środkowa koszar. Koszary są połączone z wałem za pomocą poterny z czterema wyjściami na dziedziniec fortu. Poterna jest przykryta nasypem ziemnym i lekko skręca na południe, dzieląc teren fortu na dwie części (większą północną i mniejszą południową). Przy wale prawego czoła poterna łączy się ze schronem pogotowia dla artylerzystów. W barkach fortu były dwa wolnostojące tradytory (po jednym na południu i północy). Pozostały po nich tylko zwały betonu.

Fort posiada oczywiście fosę. Była ona broniona przez kaponierę na wschodzie i dwie półkaponiery (północna i południowa). żadna z kaponier nie przetrwała do naszych czasów natomiast galeria przeciwskarpowa nie została nigdy wykonana. Kaponiery były połączone z dziedzińcem za pomocą potern z wyjściami w wale. Aktualnie istnieje tylko poterna środkowa, chociaż prowadzi do nieistniejącej kaponiery. Po pozostałych poternach nie pozostały nawet wejścia. Wejścia do potern zabezpieczone zostały przelotniami i posiadały magazyny dla artylerii. Nad wejściami wybudowane były schrony pogotowia dla artylerzystów. Pomiędzy schronami a magazynami znajdowały się windy do podawania amunicji do działek. Na samym wale usytuowane zostały stanowiska dla działek przeciwszturmowych. Po stanowiskach nie ma teraz nawet śladu. Być może do rozpoczęcia wojny nie zostały wybudowane.

Po wojnie teren zajmowało przez pewien czas wojsko. Następnie znajdowała się tutaj pieczarkarnia. Przez wiele lat teren był niewykorzystany, organizowano tutaj sporadycznie samochodowe rajdy terenowe lub turnieje paintballa. Obecnie fort jest własnością prywatną firmy, która zajmuje się organizacją ww. imprez.

Fort "zagrał" też w kilku serialach m.in. "Czterej pancerni i pies", "Przygody psa Cywila", "Czas honoru" oraz "Szadź".

Poniżej zaprezentowane są potencjalne możliwości zagospodarowania fortu - krótka informacja o pracy inżynierskiej Pauliny Glinki (Marchlik) "Adaptacja i rozbudowa fortu Beniaminów na centrum hotelowo-konferencyjne" (2015).

Przedmiotem opracowania jest projekt adaptacji i rozbudowy fortu Beniaminów na centrum hotelowo-konferencyjne. Opracowaniu podlega także zagospodarowanie terenu i wytyczenie komunikacji.

Przed rozpoczęciem prac koncepcyjnych zostały zebrane przykłady innych adaptacji fortów na obiekty użyteczności publicznej.

Projekt zakłada wykorzystanie istniejącej fasady i jak najlepsze nawiązanie kształtem do pierwotnego kształtu obiektu, z poszanowaniem tradycji i historii (rekompozycja szyi oraz ?dziedzińców? fortu).

Projektowany obiekt ma powierzchnię 6786 m2.

Całość założenia funkcjonalnego została podzielona na:

• strefę pokoi hotelowych
• strefę sal konferencyjnych oraz strefę sal biznesowych
• strefę gastronomii z restauracją i barem
• strefę rekreacyjną obejmującą kręgielnię, siłownię i sauny
• strefę techniczną
• strefę administracyjną

autorka projektu: inż. arch. Paulina Glinka (Marchlik)

promotor: dr inż. arch. B. Uherek - Bradecka

projekt powstał przy wsparciu i życzliwości Biura Stołecznego Konserwatora Zabytków, Starostwa Powiatowego w Legionowie oraz materiałom ze strony www.forty.waw.pl

Fort znajduje się przy drodze Białobrzegi - Radzymin. Jest częściowo ogrodzony, teren nie jest mocno porośnięty drzewami czy krzakami (co często dotyka tego typu budowle). Łatwo więc odszukać wszystkie elementy fortu i rozpoznać ich przeznaczenie. Szkoda, że istnieje tylko część podziemnych potern, które znacznie podniosłyby jego atrakcyjność. Fort jest aktualnie własnością prywatną i jest wystawiony na sprzedaż (stan na marzec 2018). Organizowane tu były imprezy plenerowe, rajdy terenowe oraz imprezy paintballowe. Fort jest łatwo dostępny jednak trzeba się liczyć, że może się na nim odbywać jakaś impreza i zwiedzanie może być niemożliwe.