Modlin - zewnętrzny pierścień fortów

W 1909 roku zmieniono koncepcję obrony zachodniej części Rosji - twierdzę w Warszawie i w Zegrzu przeznaczono do likwidacji, a twierdzę w Modlinie (Nowogieorgijewsk / Новогеоргиевск) postanowiono jednak rozbudować. W latach 1912-15 powstał wokół Modlina drugi pierścień fortów (od IX do XVIII) wraz z dziełami pośrednimi (od D-1 do D-10). Tylko nieliczne z tych obiektów zostały wybudowane w całości do czasu rozpoczęcia wojny.

Modlin forty zewnetrzne

Nieistniejące dzieło D7 (fort XVIb) w Czarnowie potencjalnie mogło powstać w ramach budowy zewnętrznego pierścienia fortów, na międzypolu między fortem XVI, a dziełem D8.

Napisałem "mogło" i "potencjalnie" gdyż w zasadzie to nie wiadomo czy w tym miejscu były planowane stałe fortyfikacje, a jeżeli były planowane to nie wiadomo czy powstały, ani w jakiej postaci.

Fakty, które znamy to opisy umocnień polowych z czasów obrony Modlina. Według opisów płk. Jastrzębskiego z 1926 roku, linia obrony między fortem XVI, a dziełem D8 miała powstać jako ciągły stok bojowy łączący te dwa forty i połączony z ich fosami. Ale budowy w tej postaci nigdy nie rozpoczęto. Dopiero w 1915 roku, przed niemieckim atakiem, powstała linia rowów strzeleckich, bez artylerii polowej. Każda taka grupa rowów strzeleckich powinna była posiadać schron na jedną kompanię. Na tyłach tej linii powstały ciężkie, polowe schrony na ok. 100 żołnierzy. Te ciężkie schrony miały konstrukcję z drewnianych bali, przykrytych ok. 1m ziemi oraz 1,2m kamieni z zaprawą cementową.

Fakty, które także znamy to zdjęcia Lidar dostępne na Geoportalu. Widać tam ślady dwóch małych punktów oporu. Potencjalnie punkty oporu mogły mieć postać podobną do dzieł D5 i D6, z centralnym schronem, otoczonym wałem. W terenie jest to obecnie pole orne, bez żadnych śladów umocnień, nie mamy więc możliwości sprawdzenia tej koncepcji.

Wspomniane wcześniej ślady z Lidara pokrywają się z ilustracjami do opisów obrony twierdzy wykonanych w okresie międzywojennym. W niemieckim opisie "Die Eroberung von Nowo Georgiewsk" oraz w opisach płk. Jastrzębskiego z 1926 roku, umieszczono mapy z dwoma umocnieniami polowymi w tym miejscu.

Podczas niemieckiego ataku na twierdzę w sierpniu 1915 roku, umocnienia terenu potencjalnego dzieła D7 były atakowane po opanowaniu przez Niemców terenu grupy Carski Dar. O ile morale rosyjskiej załogi broniącej fortów XV było niskie, to załoga broniąca fortów XVI i D8 stanęła na wysokości zadania i skutecznie odpierała atak. Najsilniejsze walki na tym odcinku miały miejsce 17 sierpnia 1915 roku. W nocy z 17 na 18 sierpnia oba forty i cały odcinek obrony zostały opuszczone przez wojska rosyjskie, które wycofały się aż za linię rzeki Wkry. Teren został zajęty przez Niemców 18 sierpnia.

W trakcie wojny polsko-bolszewickiej 1920 roku, w dniu 16 sierpnia wojska rosyjskie otrzymały rozkaz zajęcia grupy fortów XIV, XV, XVI oraz dzieła D8. Rosyjski plan nie udał się i jeszcze przed południem tego dnia Polacy skutecznie natarli na wojska rosyjskie, w wyniku czego wróg wycofał się i nie powtórzył już ataku na forty. Polskie wojska kontynuowały natarcie w stronę Nasielska i Serocka.

Znane są zdjęcia opisane jako fort XVI i okolice fortu XVI. Widać na nich umocnienia polowe oraz stanowiska artylerii. Daje to pogląd na to jak mogło wyglądać to miejsce w trakcie wojny.

Dzieło D7 Czarnowo, międzypole fortów XVI i D8

Dzieło D7 Czarnowo, międzypole fortów XVI i D8
Zdjęcia niemieckich żołnierzy na zdobytym międzypolu fortów.

Dzieło D7 Czarnowo, międzypole fortów XVI i D8

Dzieło D7 Czarnowo, międzypole fortów XVI i D8
fot.1 niemiecka mapa z 1915 roku
fot.2 plan niemieckiego ataku z książki z 1926roku
fot.3 niemiecka mapa z 1938 roku, bazująca na mapach polskich mapach WIG, z naniesionymi fortyfikacjami, bardzo nieaktualna
fot.4 współczesne zdjęcie Lidar z Geoportal.gov.pl

Opracowano na podstawie:

  • płk. J. Jastrzębski "Obrona Modlina w r.1915" w "Saper i Inżynier Wojskowy", Warszawa 1926
  • Franz Bettag ”Die Eroberung von Nowo Georgiewsk", Berlin 1926
  • Mapster - Mapy archiwalne Polski i Europy Środkowej
  • Rzeźba terenu (lidar) z Geoportal.gov.pl